Bizi baldintza duinak eta prekarioak dituzten herritarren arteko arrakala handitzen ari da, jendartearen dualizazioan sakontzeko baldintzak erreproduzituz. Gero eta nafar gehiago daude egoera zaurgarrian, oinarrizko eskubideak unibertsalizatzetik urrun jarraitzen dute. Aberastasuna ez da banatzen; hortaz, ez dago aukera berdintasunik eta herritarren arteko ezberdinkeriak handituz doaz. Horixe egiaztatu du Ikusmiran 17, Nafarroa Garaiko langileriaren lan eta bizi baldintzak izenburuko txostenak. Azterketa Ipar Hegoa Fundazioak egin du eta gaur aurkeztu dute Iruñean fundazioko kide Edurne Larrañagak eta LABeko Nafarroako bozeramaile Imanol Karrerak.
Nafarroako Gobernuak enplegu plan berria 2024ko irailean abiaraztea aurreikusten du. Horretarako, Elkarrizketa Sozialerako Kontseilua dagoeneko hasi da plan berriaren neurriak garatzeko lanak planifikatzen, eta Nafarroako Gobernuak 2025eko aurrekontuetan sartzea espero du. Beste behin ere, eztabaidarako zaharkitua eta mugatua den eliteen eredua aukeratu du Txibiteren gobernuak.
Aldiz, Nafarroako langileriak, eta gizarteak oro har, gehiengo sozialaren kezka eta behar nagusiei begirako irtenbideak exijitzen ditu. UGT eta CCOO sindikatuen interes korporatiboetatik harago eta CENeko enpresarien betoaren gainetik. Horregatik guztiagatik, politika publikoetan aldaketa sakonak eginez eta erabaki propioak hartuz, Nafarroan berehalako eta etorkizuneko erronka handiei buruzko benetako eztabaida zabal eta estrategikoari ekiteko aukera bermatu behar da, arrakastaz Nafarroako langileen bizi eta lan baldintzak hobetzeko.
Gaur LAB sindikatuak aurkezten duen nafar langileen lan eta bizi baldintzen inguruan Ipar Hegoa Fundazioak egindako txostenak aurrera egiteko halabeharrez gainditu beharreko bost ondorio uzten ditu. Horiek ez dute autokonplazentziazko egoerara mugatzeko aukerarik ematen. Hala, errealitatearen azterketak argi erakusten du behin-behinekotasunarekin amaitzera zetorren espainiar lan erreformak goia jo duela, ez baita gai lan merkatuko desoreka zuzentzeko. Eta horrek, batez ere, garesti ordaintzen dute langile emakumeek*.
Bestalde, bizitza gero eta garestiagoa den garaietan, KPI asko handitu den garaietan, aldiz, Nafarroako enpresariak ordezkatzen dituen CEN patronalak soldata igoera zaildu egiten du, langileon lan eta bizi baldintzen kaltetan. Hala ere, arazoa Bermatutako Errentan ikusten dute. Lan istripu hilgarriak ekidin beharrean, absentismoaz hitz egiten dute. Eta soilik interesatzen zaizkien gaiak mahai-gaineratzen dituzte (AHT, Ubidea, eta Madrilera hegaldiak) enpleguaren kalitatea baztertuz. Beraz, Nafarroako enpresarien erabakietan jarrera erreakzionarioa ikusten da, eta horrek ez du ahalbidetzen Nafarroak aurrera egitea, ongizatea babestea eta etorkizuna bermatzea.
Azterketaren ondorio nagusiak
BAT. Nafarroako bi herritarretik bat egoera prekarioan dago. 25 eta 64 urte arteko nafarren %50,3 prekaritate egoeran bizi da, bizitza duina bermatzeko diru-sarrera nahikorik gabe, enplegua izan arren. Pentsionisten kasuan, %38,9k 1.134 eurokoa edo baxuagoa den pentsioa jasotzen dute eta horietatik %53,7 emakumeak* dira.
BI. Enpleguak ez du bermatzen bizitza duina izateko diru-sarrera nahikorik. Langabeziak behera egin arren, prekaritate ekonomikoan bizi den herritarren kopuruak bere hartan jarraitzen du; beraz, sortzen ari den enplegua lan baldintza prekarioetan oinarriturikoa da.
Horren adierazle, langile klasea eros-ahalmenean izaten ari den galera da.
- 2023an Nafarroako lan hitzarmenetan adosturiko soldata igoerak batez beste %4,1ekoa izan zen, KPIaren azpiko igoera (2022ko abenduko urte-arteko batezbestekoa %6,4 izan baitzen).
- 2011 urtetik egondako pentsioen eguneratzea eta ordutik metatutako KPI-aren bilakaera aztertzen badugu, pentsiodunek eros-ahalmenean izaniko galera argia da.
HIRU. Etxeko lanetara emanda zauden gero eta emakume* gehiagok egin du lan merkaturanzko igarobidea, lanaldi prekario bikoitzera behartuta.
Etxeko lanetara emanda zeuden 2.100 emakumek*, etxeko lanen ardura nagusia mantenduz, lan merkaturanzko igarobidea egin dute, bizi-unitatearen egoera ekonomiko kaskarrak behartuta kasu gehienetan. Eta lan baldintza prekarioak kronifikatuta dituen lan merkatua aurkitu dute parez pare:
- Behin-behineko kontratua duten langileen %59,91 emakumeak* dira.
- Aldizkako kontratu finkoa emakumeen* artean gehiago zabaldua dago (%5,33; eta gizonezkoen artean, %3,37).
- Lanaldi partzialean dauden 3 langiletik 2 emakumeak* dira.
- Soldata arrakala egiturazkoa da: emakume* batek gizon batek baino %20,1 gutxiago kobratzen du Nafarroan.
LAU. Bizi-unitatearen diru sarreren gero eta kopuru altuagoa bideratzen dugu etxebizitza eskuratzera, bizitza duina oztopatzen duen gako nagusienetakoa. Nafarroako etxebizitza indizeak adierazten duen bezala, 2015. urtetik etxebizitzaren prezioak etengabeko hazkundea izan du.
- Etxebizitza librearen prezioa (€/m2) %20 garestitu da 2015. urtetik.
- 2020. urtean baino 135 € gehiago bideratzen ditugu hilabetero alokairua ordaintzera, soldata garbiaren %46.
- Nafarroako biztanleria pobrearen %60k du etxebizitza gastu altua.
BOST. Osasun sistema publikoa indartu beharrean, pribatizazioranzko bidea indartzen ari da. Osasunbidearen ohiko jarduera pandemia aurreko egoerara itzultzetik urrun, pandemia garaian hartuko “ez-ohiko” neurriak egiturazko bilakatu dira:
- Itxaron zerrendak gero eta luzeagoak dira: 2019an pazienteen %63 lehen hitzorduaren zain zegoen bitartean, 2022an %77 izatera pasatu ziren.
- Kanpo kontsultetan, itundutako zentroetara bideratzen den jarduera %58,72 igo zen 2019-2023 aldian.
