Ezkerraldea-Enkarterri-Gurutzeta ESIko lehen mailako arreta eta Osakidetzakoa desberdinak eta berdinak dira. Desberdina, bere berezitasunak dituelako, eta berdina, bere arazoak lehen mailako arreta osoan komunak direlako. Hau da, ESI honetan salatzen dugun egoera Osakidetza osoan errepikatzen da.
Uda heldu da, eta lehen mailako arretak lan-gainkarga izan du, ordezkapenik ez dagoelako. Baina aurten, gainera, Osasun Sailak sortutako dokumentu batek, “Lehen arretako asistentzia berreskuratzeko plan operatiboa”, egoera are gehiago baldintzatzen du. Dokumentu horrek hasiera-data du, baina ez digu argitzen zenbat iraungo duen berreskuratze horrek.
Osasun Sailak, dokumentu horrekin, jarduera atzeratuaz hitz egiten du, arreta-jardueraren heren bat berreskuratzeaz, erresoluzio handiko aurrez aurreko kontsultez eta telefono bidezko arretan oinarritutako arreta espezializatuko jardueraz, telefono bidez egingo dela bai lehen hitzorduan, baita hurrengoetan ere.
Lehen mailako arretako langileen pertzepzioa nahiko kritikoa da dokumentu honen aurrean. Lehen mailako arretako medikuek beren lana biderkatuta ikusten dute, eta beraien lanaldia ez da nahikoa. Jarduera berraktibatzeko dokumentuaren arabera, telefono bidezko kontsulta batek 10 minutu irauten du, eta aurrez aurreko kontsulta batek 15 eta 20 minutu artean. Horrek esan nahi du 40 telefono-kontsulta agendan eta 10 aurrez aurre eginda, gutxienez 550 minutu behar dituela, hau da, bederatzi ordu baino gehiago, 7 orduko lanaldi batean. Gainera, informazioa erregistratu behar du eta probak egiteko orduan lehentasunak erabaki behar ditu. Saturazio eta gain-karga egoera hau lehen arretan lan egiten duten gainerako kategorietako langileek ere pairatzen dute, hala nola erizainek, erizain laguntzaileek, zelariek, administratzaile laguntzaileek eta garbitzaileek.
Zenbakiek ez dute ematen, uda beti bezala hasita ordezkapenik gabe eta jarduera atzeratuarekin. Ez dirudi berreskuratzeko plan hori onena denik.
Horretaz gain erresoluzio handiko kontsulta presentzial horiek arreta espezializatuaren gaineko eragina murriztera bideratuta daude. Arreta espezializatuak ere agenda murriztuak ditu aforoak mugatzeko, horrek ere lehen arretari lan zama gehigarri bat eskatzen dio; espezializatuan kontsulta gutxiagotan lan gehiago atera dezaten. Beste behin ere, lehen mailako arretaren lana gainkargatu da, aurretik ere gainkargatuta zegoena.
Egoera horren ondorioz, ohikoa baino askoz ere lan-karga handiagoa du lehen mailako arretak, oporraldiak normalean gainkarga eragiten duen lan zamari gehituta, ordezkapenik ez baitago. Argi dago plana eraginkorra izan dadin Osakidetzak lehen mailako arreta indartu behar duela berehala, ez soilik ESI honetan edo behin-behinean, baizik eta Osakidetza osoan eta ikuspegi estrategikoan. Atzeraezineko eginbeharra da Lehen Arreta eredu berria mahai gainean jartzea, %100ean publikoa, kalitatezkoa, hurbila, eskuragarria eta gaixotasuna artatzeaz gain osasun-heziketa egingo duen lehen arreta eredu berria, alegia.