LAB: «Lan istripuen kopuru jaitsierak ez du esan nahi segurtasunak eta osasunak hobera egin duenik»

Baina 2006. urtean sistema sanitario publikoaren sendagileei laneko gaixotasuna susmagarritzat jotzeko eta laneko gaixotasun ezkutuak argitara ekar zitzaketen funtsezko zeregina ematen zieten arren, EAEn, argazkirik gabeko, edukirik gabeko markoa egin dutela ikus dezakegu. Araudia egin, egin dute, baina ez dute bitartekorik ez eta baliabiderik jarri hura gauza dadin. Araudia egin dute lanbide gaixotasunen susmo-jakinarazpen hori egin ahal izan dadin, baina ez da bitartekorik ez eta baliabiderik jarri gauza dadin. Gaur egun, afiliatu askok azaldu behar izaten diete lehen zaintzako osagileari edota ikuskaritza medikuari aipatu eskubidea dagokiela, susmoa tramitatzera derrigortuak daudela, baina nola egin dezakete ez badute ezagutzen.

Eta Nafarroari dagokionez, “mediku zelatarien izeneko programarekin” lan egin izanak dakarren esperientziaren abantailaz jarduteaz gain, oraindik orain, ez du eraman aipatu aukera bere ordenamendu juridikora eta antzeman beharreko patologia gutxietara mugatzen da, eta ez du hartzen Nafarroako langileen %100a.

Agertu behar da ere, Gizarte Segurantzako Institutu Nazionalak (GSIN), barneko interpretazio-irizpideetan oinarrituz, ez duela legeriarik. 1. mailako eta 2. mailako langileen artean bereizten du, hots, erretiratua bazara eta hasierako aldi batean dagoen amiantoak eragindako patologiaren bat agertzen baduzu (asbestosia) eta hortaz, ez badu prestaziorik sortzen (ez dago ezintasun iragankorrik) GSIN-ak ez du ezagutzen aipatu gaixotasuna lanbide gaixotasuntzat, prestaziorik ez dagoelako. Gizarte Segurantzaren Lege Orokorraren 116. artikuluak, zer den lanbideko gaixotasuna adierazten duenean, ez du inoiz esaten zer den lanbideko gaixotasuna, baina hori GSIN-ri ez zaio axola eta ez du aitortzen. Honela, lanbideko gaixotasun gutxiago izateaz gain, gaixotasunaren jarraipena eta atentzioa sistema sanitario publikoari egozten dio eta mutualitatea, duen arduraz, libratzen du.

Lan istripuen eta gaixotasun profesionalen bilakaera, Europako Batasun osoan, erreferentziazko datutzat hartzen badugu, datuok argigarriak suertatzen dira: lan istripuak eragin heriotza bakoitzeko, gaixotasun profesionalek eragindako 18 heriotza gertatzen dira Europako Batasunean (EB). Hala ere, Euskal Herrian, aipatu parametroa alderantzizkoa da. Zalantzarik gabe, gertakari horrek datuak ezkutatzen direla adierazten du, eta batez ere, gaixotasun profesionalen eta hauek eragin ondorio hilgarrien azpi-erregistroa badela.
Azken sei urtean bakarrik, amiantoak eragin gaixotasunez hildako langileak 111 izan dira (2008. urtean 12, 2009.ean 18, 2010.ean 24, 2011.ean 14, 2012.ean 29 eta 2013.ean 14). Hala ere, ez dira adierazten estatistika ofizialetan, behin epaile-esparruan onartzen direnean, ez direlako jasotzen lan estatistiketan, ez delako egia ezagutu nahi, ez zaiolako errealitateari aurre egin nahi. Baina ez baldin bada errealitatea ezagutu nahi, ez badugu benetan ezagutzen zer ari den gertatzen, ez daiteke konpondu, ezin zaio irtenbidea aurkitu ezagutzen ez denari.

Genero ikuspuntua
Aipatu nahi genuke ere, lan istripuei eta laneko gaixotasunei dagozkien estatistika hauek ez dutela balio, genero ikuspegitik, hauek aztertzeko garaian. Ez dezagun ahantz, lan istripuak eta lanetik eratorritako patologiak, gehienetan, generoari dagokionez, neutraltasuna irudikatuz, gizonezko langileen aipamen inplizitua egiten dela edota ukatzen dela generoa kontuan hartu beharreko aldagarria dela.

Egia da, prebenitzeko jarduera eraginkorrak, lan osasunaren esparruan, genero aldagarria aintzat eta kontuan hartu behar duela. Genero ikuspegitik osasuna lehen helburu izateak ez du esan nahi segurtasun eta higieneko ohiko arriskuetatik haratago joan behar ez denik, arrisku psikosozialak aintzakotzat hartu behar ez direnik eta ugalketari loturiko osasunaren babesa lehen helburua ez denik. Baizik eta emakumearen espezifikotasun biologikoa aintzat hartzeaz gain, egun, ekoizpen lanaren banaketa eta seme-alaben zaintzak eragindakoa (eta honen baldintzatzaileak, enplegu eta laneko baldintzei dagokienez) eta lanaldi bikoitzak eragin ondorioak aztertzera garamatza.

Egiturazko zergatiak eta borondate politiko eza
Datuok, beste urte batez, ezbeharren zioak egiturazkoei lotu behar zaizkiela eta prekarietateak ezbehar-kopuruari argiki eragiten diola erakusteaz gain, politika batzuen eta eredu baten porrotaren adierazgarri da ere. Horrela, Madriletik, erreformaz erreforma, lan harremanen eredua desegin da, eta Gasteizeko nahiz Iruñeko gobernuek onartzen eta txalotzen dituzte. Ez da hauen aurkako ahots bakar bat ere aditzen eta patronalekin bat eginez dihardute. Hori guztia euskal langileriaren segurtasuna eta osasuna hobetzeko hauen gogo urriaren adierazgarri dugu.

Gogo politiko argi eza hori Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuan eta Osalanen antzematen da ere, urtez urte ikusi dutelako beren aurrekontuak urritu zaizkiela. Benetako arazoak sortzen ari dira, erretiratu ondoren ez dagoelako plazarik, ez direlako lanaldi bajak betetzen,… Lehen, organo hauek ez baziren eraginkorrak (gogo politikoarengatik eta esleituriko baliabideak eznahikoak zirelako), gaur egun, hauen eragiteko gaitasuna, ia testigantzazkoa da.

Adibidez, Osalango langileei buruzko sindikatuko azterlan txiki batean ondorengo datuok estrapolatzen ziren:

• Lurralde zentro guztietan prebentzioan diharduten teknikarien kopuruan galera gertatu da, Barakaldoko lurralde zentroan galera handiagoa izanik, non azken lau urtean, prebentzio-teknikarien galera %25,8koa izan den.
• Prebentzio teknikarien ratioa jaisten ari da:
◦ 2011. urtean, EAEko 10.000 langileko prebentzio-teknikarien ratioa 0,577koa da.
◦ 2013. urtean, EAEko 10.000 langileko prebentzio-teknikarien ratioa 0,536koa da.
• Osalanek eskaintzen duen zerbitzuaren kalitateari dagokionez, eragin negatiboa suertatzen ari da.

Egoera ekonomikoa eta osasunari egin bestelako kalteak
Egungo egoera ekonomikoa aintzakotzat hartu behar da ere aurrerantzean. Esan, esan genuen egoerak zuzenean eragingo ziola langileriaren osasun galerari; “krisialdiaren sindromea” izenekoak (depresioa, bihotzeko akutuak eta suizidioak) gora egingo luke langileek zalantza eta presio handiagoa jasan ohi dutelako, langabezia handitu delako. Egoera hau, batez ere, lanaren bat lortzeko zailtasun handiagoa dutenek (emakumeek, kualifikaziorik gabeko edota minusbaliotasunen bat duen jendeak, gazteek edota etorkinek), iraupen luzeko langabezia eta gizarte-bazterkerian murgiltzeko,… aukera gehien dutenek alegia, jasango dute.

Izatez, 2008. urteaz geroztik jende gehiago joan da medikuengana antsietateak eta depresioak direla-eta, baita beste buruko arazoengatik ere; handitu da ere osasun-mentaleko moduluetarako bisitak eta psikofarmakoen preskripzioa.

Osasunaren Mundu Erakundeak (OME-OMS) eta Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA-OCDE) eman dituen datuak aztertzen dituen azterketa batek erakusten du langabezia-tasa handitzen den %1-eko bakoitza lotzen zaiola suizidioak eragindako heriotza-tasen %0,8ko gehikuntzari. Argituko duen adibidea jartzearren, Grezia, Europako suizidio-tasarik txikiena izatetik, handienetako izatera igaro da azken hiru urtean. Greziako Osasun Ministerioaren datuen arabera, 2011. urtean, suizidio-tasa %40an handitu zen, 2010. urtearekin alderatuz.

Hego Euskal Herriko egoera ere okertu da. Auzitegi Medikuntzako Nafarroako Erakundearen arabera, suizidio-tasak, 2000 eta 2006. urteen artean, %14,51ean egin zuen behera. Aldiz, 2006. urteaz geroztik, 2009. urtera arte, handitu eta handitu egin da Nafarroan, zehazki, %145,76a. Auzitegi Medikuntzako Euskal Erakundearen arabera, 2011. urtean, 179 pertsonek bere buruaz beste egin zuten EAEn; markako kopurua dugu hau, azken sei urteko estatistikei arreta egiten badiegu. Hauetako 91 jazo ziren Bizkaian, aurreko urtean baino %56a gehiago.

2014ko urtarrilak 31 zituenean datatu zen Estatistikako Institutu Nazionalak egin txosten batek dio suizidioa, berriro, hilkortasunari eragiten dion kanpoko kari nagusia dela. 2012. urtean 3.539 pertsona zendu ziren (hauetatik, 2.724 gizonak ziren eta 815 emakumeak), aurreko urtean baino %11,3 gehiago. Suizidio-tasa 100.000 pertsonako 7,6an kokatu zen, 2005. urteaz geroztik handiena izanik. 25 eta 34 urte bitarteko adinean, nork bere buruaz beste egitea izan zen bigarren heriotza-zergatia, hildako guztien %15a. Eta gizonen artean, adin-talde horretan, suizidioa heriotzen lehen zergatia izan zen (guztiaren %17,8a).

Presioak, kontrolak, beldurra = “presentismoa”
Krisialdi ekonomikoaren beste ondorioetako bat enpresetan dauden presio eta beldurrengatik (erreformek, adibidez, lanetik bidaltzeak merkatzen dituzte), jendeak ez dezake beharrezkoa den bajarik hartu ere.

Adibidez, Nafarroako Osasun Publiko eta Laboralaren Erakundeak argitaratu dituen datuak hartzen baditugu, ikus dezakegu 2013ko lehen seihilabetekoan gertakizun arrunten aldi baterako ezintasunak agertzen dituzten adierazle guztietan jaitsierak gertatu direla, azken urteetako baliorik txikiena adieraziz. Ikus daiteke ere, 2008. urteaz geroztik bideratu diren bajak, hauen eragina eta hauen batez besteko iraupena esponentzialki urritu direla. Sei hileko txosten berean onartzen da egoera honek osatugabeko susperraldia dakarrela berekin.

*BBE Bajen Batez besteko Eragina. Aldian, jardunean eta aseguratuak diren 100 pertsonako bideratu diren bajen kopurua.
**JAI Jardunean den Aseguratu bakoitzeko batez besteko Iraupena (egunak)

Eta bajak asko luzatzen direnaren aitzakia pean, egun, edozein langile iruzurra egitearen susmagarri izan daiteke. Ezintasun iragankorrean gaudelako, gure osasunerako eskubidearen aurkako neurriak abiarazten dituzte. Langileen Estatutuaren 52 d artikulua berritu da, gaixo daudenak lanetik bidaltzeko, hots, justifikatua badago ere, lanera ezin izan delako joan. Jarduera hau, sindikatuek aurre eginagatik, hainbat enpresetan gauzatzen saiatzen ari dira honezkero. Honengatik guztiarengatik, eta hainbat esparruetatik egiten den kontrola handiagoa delako (Osasunaren zerbitzu publikoa, mutualitateak eta GSIN berak) bajako aldia murrizten ari da. Murrizketa ez da egiten beharrezkoa delako, baizik eta gizarte segurantzaren kutxa bakarreko kontuan koadra daitezen, lan egiteko baldintza egokietan ez dauden langileak lan egitera bidaltzen ari direlako. “Presentismo” izenekoa gertatzen ari da.

Baina egoera okerrera egiten ari da azken hilabeteotan, Madrilen bi erreforma prestatzen ari direlako (Mutualitateen legea eta lehen 365 egunetan, ezintasun iragankorrari buruzko Errege Dekretua). Erreformok enpresarien elkarte hauei, mutualitateei alegia, ahalmen handiagoa emango diete, beti ere, langileen eskubideen kaltean. (Zirriborroetan azaldu diren eskuduntza berriak honakoak dira: zitazioak, lehen egunaz geroztik; gertakizun arruntetan, ia-ia altak eman ahal izateko aukera; osasun sistema publikoen kontura finantzatzea, etab)

Prebentzio eza merkeagoa ateratzen zaie.
Dirudienez, lan-istripua jasatea ohikotzat hartzen omen da, lan egiteari lotzen zaio, 6 minuturo istripuren bat gertatzen delako eta 14 minuturo, egun bat baino gehiago irauten duen baja gertatzen delako. Hori egunero, orduro, suertatu ohi da, baina hala ere, ez da prebentziorik egiten, ez zaizkie ekiten gure osasunari kalteak eragiten dizkioten benetako zioei. Ez zaie ekiten, ez delako prebentziorik egiten; guri gertatu istripuak eta jasan behar izaten ditugun gaixotasunak doan edo oso merke ateratzen zaizkio patronalari. Gaur egun, gizarte honetan, lantokia, inork zigorrik jasan gabe, hil daitekeen leku bakarra da. Gure bizitzaren balioa besterezina eta oso handia da, baina lanordutan ari garela, aipatu balioa urritzen da, bigarren mailako gai bihurtzen gara. Duela 18 urte Laneko Arriskuen Prebentzioko Legea indarrean sartu zenetik, Hego Euskal Herrian, guztira, 2.044 istripu hilgarri suertatu dira Hego Euskal Herrian (kontuan hartu barik, gaixotasun profesionalak -amiantoak eragindakoak, adibidez- edo beste minbizi motak) eta hauetako bakar batengatik ez da inongo enpresaririk kartzelara joan, bakar bat ere ez. Nolatan ez da erantzukizun penalik izan, neurririk ez zegoelako, 2.044 kasu hauetako bakar batean ere? Erantzuna erraza da; lan istripuren bat jasatea zerbait arruntatzat hartzen delako, eta honi gehitzen badiogu, enpresari ia-ia ez diola ondoriorik ekartzen, ba ez da prebentziorik egiten!

ONDORIOAK
Istripuen eta gaixotasunen kopuruak eta gainerako osasun galerak aztertuta, ondorioak begi-bistakoak eta argiak dira. Enpresetan dagoen segurtasunaren eta osasunaren benetako egoera ez da ezertan aldatu. Segurtasun neurri ezak Laneko Arriskuen Prebentzio Legea ez betetzeak, urraketen kontrol ezak, lan prozeduren ezegokitasunak, erritmoek, langileriaren eskubideen kalterako egin diren arau-erreformek, prekarietateak ekarri dituzte, 2013. urtean, onartezinak diren datuak eta errealitatea.

Nabarmendu behar da joan den otsailaren 10ean 18 urte bete zirela Laneko Arriskuen Prebentzio Legea indarrean sartu zenetik. Azpimarragarria da ere, “adinez nagusia” izanagatik, egoera horrek ez diela hobekuntzarik ekarri enpresei. Ez dago arriskuen ebaluaziorik, eta dauden lekutan, itxurakeriaz betetzen dute, ebakitzera eta itsastera mugatuz, prebentzio neurririk bideratu gabe. Horixe da errealitatea.

Jakin, badakigu nortzuk diren egoera osoaren errudunak eta arduradunak, patronala alegia.Hauek lan baldintzak kaskartzen dituzte, erritmoak ezartzen dituzte, langileriaren osasunaren eta bizitzaren gainetik beren onura ekonomikoa lehenesten dituzte. Patronalaren bidaidea, bide beltz honetan, herri-administrazio gor-mutua eta itsua dugu, ezikusiarena eginez, errealitateari bizkar ematen dioten eta istripu bakoitzaren atzean zer dagoen ahazten duten herri-administrazioak daude.

Ez gara kasualitatez iritsi egoera honetara (lan istripuak, laneko gaixotasunak, antsietate sindromeak eta/edo depresioa, bihotzekoak, suizidioak,…) eta gizarte zatiketa eta klaseen arteko borroka azaltzen duen adierazgarririk argienetakoa dugu hau, hots, jendearen hilkortasunaren isla dugu. Gizarte-desberdintasuna kapitalismoaren ezaugarria da, baina are gehiago, langileriaren heriotza goiztiarra. Hots, txirook okerrago eta epe txikiagoz bizi gara, klase menperatzaileak baino lehenago gaixotuz.

1. Lan istripuak eta gaur egun langileriak jasan ohi ditugun gainontzeko osasun galerak saihestezinak dira. Ez dira zorte txarraren ondorio, ez eta izurrite edo Jainkoaren haserrearen ondorio ere, ez daitezke normaltzat jo ere. Lan istripuen eta gainerako osasun galeren eragileak dira:
• Enplegu eta lan baldintza txarrak, laneko prekarietate handiari lotuak.
• Prebentzio politikarik, lanpostuaren arrisku ebaluaziorik ez izatea.
• Ez betetzeen kontrol eza.
Benetako gogoa balitz, istripu oro, guztiak alegia, saihets liteke, baina tamalez, ez da gogorik eta urteak joan, urteak etorri, Euskal Herrian milaka eta milaka langile hitzen dira lan-istripuetan.

2. Gobernuak eta patronalak bat datoz lan harremanen ereduarekin; Barcina CEN-en eskutik eta Urkullu CONFEBASK-en eskutik dabiltza, eta ontzat ematen dute prekarietatea, lege-iruzurra eta kontrolik gabeko azpikontratazioa. Ez dago inolako asmo politikorik segurtasunaren eta osasunaren kalitatea hobetzeko.
Ezbehar-kopuruaren egiturazko zergatien aurkako borrokak patronalaren interesen kontrako neurriak hartzea eskatzen du, dena dela ere; gobernuek, teorian behintzat, gure eskubideen bermatzaileak izanik, dagokien zeregina betetzeari uko egiten diote eta patronalaren eta hauen tesi ideologikoekin lerrokatzen dira.

3. Gasteizeko eta Nafarroako gobernuen hautua “gizarte eztabaidaren” mahaia lehenestea izan da. Iritzi berekoak dira aipatu hitzartze mahaia osatzen duten partaide guztiak. Gogora dezagun ezbehar kopuruari lotuz, estatu mailan, “eztabaida sozialean” oinarritu den politika porrot hutsa izan dela.

4. Lan osasunaren gaian benetako politikarik ez izanak propagandaz eta edukirik gabeko kanpainez estaltzen dituzte.

5. LABek eskatzen du lanarekin zerikusia duten segurtasun eta osasun politika publikoak erabat alda daitezela. Prekarietatea deuseztatzeko eta enplegu duina eta kalitatekoa sustatzeko borondate politikorik ez dagoen bitartean, geure planteamenduei eutsiko diegu.

Egiturazko zioen aurka borrokatuko ez den bitartean (Prekarietatea, behin-behinekotasuna, azpikontratazioa, enpresetan dagoen prebentzio eza,…), lan istripuak, gaixotasun profesionalak, eta langileriaren osasunari egin gainerako kalteak ez dira benetan eta zuzenean murriztuko; horrela, lan Istripuen, eta gaixotasun profesionalen gorabeherek zorteari edo bestela, ekonomiaren abagune jakin bati erantzungo diote. Ez ditzakegu gure osasuna eta bizitza suertearen esku ez eta ekonomiaren esku utz.
Era berean, prebentzio eta osasun eredu publiko baterantz, patronalaren menpe egongo ez den eta mutualitateekin loturarik izango ez duen eredu baterantz abiatu behar dugu.

Gaur egun, antolakuntzarekin zerikusia duten erabakiak arrazoi ekonomikoen baitan hartzen dira, baina erabakiok langileen osasunari eta ongizateari eragiten diete. Horretxegatik inplementatu behar da zeharkakotasuna, hots, lan osasuna politika guztietan (enpresetan zein hauetatik at) eta eragin ekonomikoa ez ezik, osasunaren eta ongizatearen gaineko eragina ere baloratu behar da.

Horrela, hartu behar izango den edozein neurriaren harira, langileen osasunean duen eragina hartu behar da kontuan, legeriari, enpresetako antolamenduari edo ekoizpenari dagozkion gaietan. Adibidez, mutualitateen lege erreforma ezintasun iragankorrak eragin kostuei buruzko azterketa batean oinarritzen da (datuok ez dira egiazkoak, gainera). Hala ere, iruzurrezko datu hauek, teorian neurri hauek ekarriko luketen aurrezpen ekonomikoa zuritzeko erabiltzen dituzte (berez, honekin interes pribatuei bide berriak zabaltzen zaizkie), baina ez du argitzen zenbateko kostua ekarriko dion osasunari. Ez negoziazio kolektiboaren ez eta lan merkatuaren eta abarren erreforman.

Horretxegatik sustatu nahi du LAB sindikatuak LAN HARREMANEN BESTELAKO EREDUA. Lan Harremanetarako eta Babes Sozialerako Euskal Esparrua sustatu, eredua aldatuz. Ekonomia eredua aldatze horretan, osasuna ez daiteke irizpide ekonomikoen menpe egon; berezkoa, publikoa, kalitatekoa, unibertsala eta parte-hartzailea den osasun eta prebentzio sistema behar dugu. Horixe dugu bidea!