Rosalba Gómez Vásquez (Medellin, 1955) Kolonbiako lehen indar sindikala den Central Unitaria de Trabajadores-eko (CUT) nazioarteko harremanen arduraduna da. Azken honek, 1.000 sindikatu baino gehiago biltzen ditu eta 570.000 afiliatu inguru ditu. Lanbidez hezitzailea da, eta 33 urteko esperientzia luzea du Medellinen sindikalista gisa, maisuen sindikatuko maistra gisa, ondoren GECODEn ere aritu zen (Kolonbiako Hezitzaileen Federazio Handia) eta aipatutako CUTen.
LAB sindikatuak gonbidatuta, Euskal Herrian izan zen ekainean, eta Kolonbiako egoeraz hitz egiteko aukera baliatu genuen.
Kolonbia aldaketa politiko eta sozialaren fasean dago, baina arriskuan dago bakearen eta justizia sozialaren aurkako indarren erasoen ondorioz. Zenbateraino da egonkorra une honetan Kolonbiako egoera eta zenbaterainokoa da benetakoa aldaketa horren aurkako mehatxua?
Egia da aldaketa desberdina dela. Benetakoa da, gobernu sozialagoa dela, gizatiarragoa, indigenari, nekazariari, gazteari gehiago entzutekoa, hori da egia. Besteengandik desberdina den gobernu bat da. Baina era berean eta desberdina izateagatik, bizitza osoan boterean egon direnek ez dute hain erraz onartzen. Eta estatu-kolpea eman nahi diote Petrori. Komunikabide oso oldarkorrak dituzte, sare sozial oso oldarkorrak dituzte, “Petro kanpora”, “ze beldurra Petrorekin”, “zelako beldurra gerrillari bat izan zela”, “Venezuela itzuliko dela”… esaten dutenak. Hori da boterea berreskuratu nahi duen eskuina, boterera itzuli nahi duena, eta bai, saiatu dira beren sare sozialetan, mezuetan, jendeari horiei buruz esaten, “Petro botako dugu “, “Petrorekin ezer ez”, “Petro gaiztoa da”, “Petro gerrillaria da”… Ez, Petrok gauza onak egin ditu.
Nik Petroren gobernuaren balorazio bat daukat. Orain, gauza bat da Petro presidentearen gobernua, eta beste gauza bat da Kongresua. Kongresuan ez dugu gehiengorik, Zentro Demokratikoak [uribista] du gehiengoa. Orduan, bozketak batzuetan zaildu egiten dira. Izan ere, Osasunaren lege-proiektua bertan behera geratu zen, haiek ez zutelako nahi izan. Aliantzak egon ziren eta pentsio-erreforma pasatu zen. Hori ona da, jendeari pentsioa izateko eskubidea ematea delako, inoiz izan ez dutenek pentsio-bonu bat izan dezatela, asteak metatuta dituztenek asteak berreskuratzea, emakumeentzako onura egotea, hori positiboa da. Berreskuratutako lurren lorpena. Zenbat nekazari? Begira, pozten naiz, hori berria delako Kolonbian. Nekazariek korrika alde egin behar izan zuten beren lurrak utziz, eta gaur egun beren lurretara itzultzen dira. Lurrak berreskuratu dira. Lurjabe batzuek ere entregatu dituzte lurrak, eta hori Petrorekin negoziatuz izan da. Askok, baina askok, beren lurrak berreskuratu dituzte. Eta egia da Petrok eskua eman diela landa eremuari eta nekazariei. Beste lorpen bat: “zero hezkuntza” unibertsitarioentzat, doako matrikula. Hori ere positiboa da. Nola esango dute bere kontrakoek Petrok ez duela ezer egin? Bai, gauzak egin ditu. Emakumeen gaian, Emakumearen Ministerioa sortu zuen, eta hori ez du edonork egiten. Orain, eutsi egin behar duela eta zailtasunak daudela, bai, baina Emakumearen Ministerioa sortu da. Gazteekin ere bai, hala nola enplegu duina lortzeko aukera handiagoa izatea, ikasleek baldintza hobeetan ikasteko eskubidea izatea…
Bake-prozesuan, niri gustatzen zait ELNrekin bake-prozesua egotea. Kolonbiak hamabi bake-prozesu izan ditu 1984tik. FARCekin, M-19rekin, EPLrekin, PRTrekin… Talde askorekin. Orain da ELNren garaia. Eta Otty Patiñok zioen bezala, Petro bezalako gerrillari ohiak, egin genuen bakeari buruzko ekitaldi batean, “ordu laurden hau ezin duela ELNk galdu”. Zailtasunak izan zenituen bake-negoziazioan, Habanan, Mexikon… Negoziatu behar dute eta negoziazioetan ari dira, batzuetan zaildu egin dira, baina negoziazio-mahaira itzuli behar dute. Lurraldeetan, jendeari, gizarte zibilari, herrialde osoari entzuteko ekitaldiak antolatzen dituzte, jendearen ideiak hartzeko, eramateko, antolatzeko eta bake-prozesuan aurrera egiteko.
Dena dela, CUTek estatu-kolpe baten benetako aukeraz ohartarazi zuen Maiatzaren Lehenaren testuinguruan. Latinoamerikan duela hogeita hamar eta berrogei urte egoten ziren estatu-kolpeen antzerakoa esan nahi al duzue? Edo beste estatu-kolpe mota batez ari zara, epaileen edo komunikabideen bidez ere izan daitekeena?
Nik uste dut desberdina dela. Desberdina da duela hogei edo hogeitamar urteko estatu-kolpea, , izan ziren diktadurekin, gaurkoarekin alderatuta. Baina gauza berera garamatza, Petro lehendakaritzatik kentzera eta bizitza osoan boterea izan dutenek boterea hartzera. Sare sozial indartsuak dituzte, Petro txarra dela diotenak, Venezuelari zabaltzen ari zaionaren beldurra, jendeak herrialdetik alde egingo duela, jendeak ez duela inbertituko, Petro gerrillaria dela, gerta daitekeen okerrena dela. Gau eta egun egiten dute. Eta guk, CUTekoek, sindikatuek eta erakunde sozialek protesta egiten dugu gobernuari bere erreforma sozialetan laguntzeko, eta orduan eskuinak, handik zortzi egunera, Petroren aurkako beste protesta bat egiten du. Orduan, kontu handiz ibili behar da. Kolpe saiakera horiek ematen direla uste dudan horietakoa naiz ni.
Medellinen bizi naiz, Paisan. Han jende asko dago Uriberen aldekoa. Familia berean gaude bi aldeetakoak da eta politikaren inguruko eztabaidak izaten dira, nire arreba uribista delako. Ni ez, Petrita naiz. Baina hori baino gehiago, sareetan irakurtzen duzu nola sustatzen duten Petrorenganako gorrotoa, Petroren gobernuarenganako gorrotoa, haren proposamenekiko gorrotoa. Eta gezurrekin sustatzen dute, gezur hutsekin. Kapitalistak Kolonbiatik joango direla. Gezurra! Joan den astean irakurri nuen artikulu bat kapitalista handienak, Kolonbiako enpresariak, lasai daudela beren irabaziak sortzen eta izaten. Joan egingo direla? Kolonbian ia ez dute zergarik ordaintzen zuek bezala. Baina eskuina gezurrez baliatzen da. “Petrorekin Kolonbia amaituko da, Venezuelako politika guztia ekartzen ari delako”. Hori ez da egia. Baina nola zabaltzen dute pozoi hori? Eta jendeak nola sinesten dien batzuetan. Ni familiarekin esertzen naizela eta zalapartaka amaitzen dugula.
Orduan, kontu handiz ibili behar da komunikabideetan agertzen diren ideia horiekin, haiek eskuinaren alde baitaude. Adibidez, aste honetan irakasle eskolan greban gaude eta nik ez dut horren aldeko albiste askorik ikusi. Lanuzte hau Magisteritzaren arreta erakartzeko da, onartu zen eta, beno, bertan behera uztea lortu zen erreforma baten inguruan. Petrori esan behar diogu, “jarri lanean”. Hori da estatu-kolpearen aurrean dagoen beldurra.
Indar paramilitarrak aktibo daude oraindik?
Bai. Haiek ere Uriberekin negoziatu zuten, adibidez, armak entregatzeko prozesuak ere izan ziren.
Eta suposatzen dut sindikalistak haien jomugan zaudetela.
Noski, egunotan haien mehatxu gutunak iritsi dira. Beno, batzuk benetakoak dira, beste batzuk faltsuak, baina kontu handiz ibili behar da. Egoera nahasietan denak saiatzen dira onurak eskuratzen. Baina bai iritsi direla paramilitarren gutunak, mehatxuka. Kolonbian askori mehatxu gutunak iritsi zaizkie une honetan. Egoera hori kezkaz bizi dugu.
Eta zer egiten ari zarete zuek sindikalismotik gizartea eraldatzeko prozesu honetan? Nola ari zarete laguntzen?
Asko, asko, asko. Petrok badaki guk norabide argia dugula, kalera goazela, zentraletatik eta komandotik, hor greben komando bat dagoela, zentralak batuta, gizarte erakundeak, indigenak, horri greba-komandoa deitzen zaio, eta gu gara kaleetara deitzen dugunak, babesa emanez. Lehen beste gobernu batzuk ziren. “Irten gaitezen Duqueren erreforma horren aurka”. “Atera gaitezen Uriberen erreformen aurka”. Orain gobernu sozialari laguntzera ateratzen gara.
Baina kalera ateratzen jarraitzen duzue.
Bai. Eta are gehiago, irteten gara, eta zortzi egunera ateratzen dira eurak. Kontra. Baina bai, noski, uneari erabat laguntzea da. Beti ere gure autonomiaren esparruan. Autonomoak gara. Izan ere, agian esaten digute: “Zuek Gobernukoak zarete, zuek sindikatua saltzen ari zarete, ez duzue autonomiarik”. Ez, autonomia dugu. Izan ere, hezkuntzarekin Petrori esan genion, edo aldatu hori, edo gelditu egingo gara. Beraz, bai, autonomiaren esparruan, independentziaren esparruan, Gobernuaren proposamenak babesten ari gara, onak direlako.
Enpresaburuek Petrori esan zioten sindikalisten proposamenak egiten ari zela lan-hitzarmenen batzordean. Hori da bilatzen duguna.
Bitxia da erreforma hitzaren esanahia, nola aldatzen den leku batetik bestera. Izan ere, hemen “erreforma” entzuten dugunean, beti zentzu negatiboan doa; hau da, Espainiako gobernuak lan- edo pentsio-erreforma bat planteatzen duenean, beti da eskubideak murriztekoedo kentzeko. Baina ulertzen dut une honetan, Petroren erreformez ari garenean, gauza positiboak direla. Baina asko eztabaidatu behar dira eta asko negoziatu, pentsioen erreforman gertatu den bezala, ezta? Duela gutxi onartu dela.
Pentsio-erreformaren puntu eztabaidagarrietako bat izan zen funts publikora kotizatzearen beharra ezartzea, langileen diru-sarreren arabera. Erreformaren lehen bertsioan, gutxieneko hiru soldatetan ezartzen zen kotizazio-atalasea. Guk zentral gisa esan genion Petrori ez jaisteko gutxieneko lau soldatatik. 1.600 euro inguru dira. Ez zedila hortik jaitsi. Hori da pentsiodunentzako oinarria. Soldata hori izatean, muga horretara arte ondo jaso zitekeela pentsioa. Orduan, gobernuko gainerakoek eta Zentro Demokratikokoek, batez ere, erasora jo zuten, eta ezetz esan zuten, ez dugu pentsio-erreforma babestuko pentsiodunentzako gutxieneko lau soldatekin. Orduan 2,3 soldatara jaitsi zuten. Muga horrek pentsioa jasotzeko eskubidea izateko emango luke. Orduan, noski, baxu geratu zen. Klase baxuari mesede egiten dio, soldata txikiak dituztelako delako. Baina erdiko klaseari ez. Kontuz ibili behar da, noski. Kontrakoek erreforma hori babesteko 2,3 hori onartu behar izan zuten. Gu ez gatoz bat. Eta gutun bat bidali genien gobernuari eta biltzarkideei esanez ona izango zela langileak pentsio hobea izatea, baina 2,3an geratu zen.
Beste puntu batzuetan ez genuen desberdintasunik izan. Pentsioak funts pribatuek erabiltzen zituzten. Hau da, pentsioaren erabilera bidegabea zen, funts pribatuen esku baitzegoen pentsiodunen dirua. Eta Colpensiones, publikoa , oso gaizki geratzen zen. Orain, langileek Colpensiones-en afiliatzeko eskubidea dute, publikoa baita. Inoiz pentsiorik izan ez duten langileek, gutxi gorabehera hiru mila pertsonak, pentsionala deritzon bonu bat izango dute, diru-laguntza bat. Pentsioen erreformak lau zutabe ditu. Eta zutabe solidarioa da inoiz pentsiorik izan ez duenak orain jaso ditzan 235.000 peso kolonbiar (60 euro gutxi gorabehera), eta hori ere ez da asko. Hori, beraz, erreforma honen onuretakoa da.
Emakumeei kotizazio-asteak jaisten zaizkie. Emakumea zainketen ekonomiaren parte delako, seme-alaben ardura hartu behar duelako, familiaren zaintza. Orduan, kotizazio-aste gutxiago ditu. Seme-alaba bakoitzeko berrogeita hamar asteko kotizazioa kentzen diote. Emakumeek tratu desberdina izango dute pentsioen inguruan, hirugarren seme-alabara arte onura izango dutelako, baina niri positiboa iruditzen zait, emakume gisa. Gizon askok esaten dute, “ai, hori ez da bidezkoa”. Baina noski badela. Gizonek ulertu behar dute emakumeek batzuetan zailtasun gehiago dituztela, etxea, seme-alabak eta senarra zaintzeko lan egiteari utzi ziotelako. Senarra lanera atera daiteke, ikastera, seme-alabak ere bai, baina emakume bat etxean geratu delako. Orduan, jakina, zaintzaren ekonomia hori guztia egiten ari garen lana dela onartu behar da, eta onura horiek oso ondo daude.
Gainera, lan-erreforma bat dago, orain eztabaidatzen ari dena.
Lan-arloak eztabaida bat izan zuen joan den astean. Abuzturako atzeratu zuten. Akordioak ere lortu zituzten, lortu behar direlako, euren artean akordioak lortu behar direlako. Nik ulertzen dut akordioak lortu behar direla. Jende askok ezetz esaten du, akordiorik ez haiek ados ez badago, baina botoak behar ditugu. Kongresuak botoekin funtzionatzen du. Nahiago nuke Kongresuan gehiengoa bagenu, dena gertatu izan balitz. Orduan, akordioak lortzen dira. Akordio bat izan zen lan erreforman, baina ez zitzaigun gustatu sindikalistoi. Ez zitzaigun gustatu eskubide kolektiboei, negoziazioari, grebari eta negoziazio kolektiboaren eskubideari buruzko kapitulua atera izana. Kapitulu hori erabat atera zuten.
Hau da, ez ukitzeko atera zuten.
Ez ukitzeko. Ez dute ukitzen, eta hori indartzea zen kontua, jakina baita, nolanahi ere, Laneko Nazioarteko Erakundearen 87 eta 98 hitzarmenak mundu osoan babesten duela langilea askatasun sindikalean eta elkartzeko eskubideetan. Baina hemen indartu egin nahi zuten, eta kapitulu hori ez zuten nahi izan eta atera egin zuten. Gainerakoa negoziatzen jarraitzen dute: lan-egonkortasuna, formalizazio handiagoa nahi dute… Hau da, Kolonbian, %69ko izkutuko ekonomia dago, prestazioetarako eskubiderik gabe lan egiten dute, osasun gabe, kaleetan… Lan-egonkortasun handiagoa izatea. Ez dadila hiru hilabetez izan, hilabetez, orduka, gazteek eskubidea izatea.
Aurreko gobernuek kendutako eskubideak berreskuratzea da.
Jakina. Duqueren aurreko gobernuak lan-erreforma izugarria egin zuen, ikaragarria. CUT erabat sartuta dago eztabaida honetan.
Eraldaketa soziala eta bake-prozesua eskutik al doaz?
Erreforma sozialak Kongresuan bozkatzen dira. Eta hor lortu behar ditugu oso gustuko ez ditugun akordioak. Baina hori Kongresuan dagoen bezala, Gobernuak ELNren proposamena du negoziatzeko, hitz egiteko, armak uzteko, sua eteteko, bizitza zibilari berriro egiteko, armak entregatzeko, baina haiek ere eskatzen dute: baldintza zehatzak egotea, ondo atera ditzatela, ez ditzatela hil… Hori parean doa. Baina hori ez da bozkatzen Kongresuan. Bakea ez doa botoekin. Bakea negoziatua da. Hori da CUTek eskatzen duena: gatazka armatuari irtenbide negoziatua ematea. Eta horrek armak uztearen beharra adierazten du, horrek ELNn daudenentzako proposamenak ere behar ditu. Prozesu horrek une zailak izan ditu, baina guk bakearen aldeko elkarrizketa-prozesuak jarraitzea babesten dugu. ELNk ere aurrera egin dezala gobernuarekin, ez dezala abagune hau galdu. Izan ere, lehenago, esan dizudan bezala, hamabi bake-prozesu izan dira. Baina hori ez da botoekin.
Baina suposatzen dut ELNk ez duela gauza praktikoez bakarrik hitz egingo, arma entregez, esaterako. Justizia sozialari lotutako beste gauza batzuez ere hitz egingo dute.
Bai, hezkuntzaz, osasunaz. Haiek, berez, parte hartzeko bilerak egiten dituzte; adibidez, Santanderreko departamentu batean bilera deitzen dute. 1.000 pertsona. Biztanleria zibila, indigenak, gizonak, emakumeak… Entzun egiten dituzte eta proposamenak negoziazioetara eramaten dituzte.
CUTek uste du bakeak justizia sozialarekin batera etorri behar duela?
Bai, noski. CUTek dio “gatazka armatuaren irtenbide negoziatua”, eta justizia soziala. Zer esan nahi du justizia sozialak? “Zero matrikula”, etxebizitza, janaria, nekazarientzako lurrak berreskuratzea, soldata duina, gazteentzako hezkuntza, emakumeenganako indarkeriarik eza, feminizidiorik ez egotea, nekazarien hainbeste heriotza ez egotea, gazteak ez jazartzea ez torturatzea, hitz egiteko eskubidea dutelako…
Euskal Herritik, begirada internazionalista batetik, zer ekarpen egin dezakegu Kolonbian saiatzen ari zareten aldaketa soziala indartzen laguntzeko?
Zuek oso solidarioak izan zarete. Zerbaitek batzen gaitu. Iritziak iritzi, solidarioak gara, eta Euskal Herria solidarioa izan izan da Kolonbiarekin, bakearekin. Eta nik ikusten ditut Kolonbiako bakearen alorrean, miresten dut, Kolonbiako bakearen alde egiten duzuelako, solidarioak zaretelako, kolonbiarrak oso ondo tratatzen dituzuelako hemen.
