Nafarroan aitzindaria izan beharko lukeen Lege bat lantzeaz mintzatzen ari gara; aitzindaria, haren erronkak pobrezia erauztea izan behar duelako. Hainbat azterketek adierazten digute gaur egun baldintzatzen diren errentak ez direla helburuak betetzen ari (horren adibide, Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta EAEn). Dirudienez, prestazio mota hau, hein batean, urriegia da arautzeari dagokionez. Eskasak dira ere, osotasun batetik ekin behar zaielako. Hots, honen lagungarri izango den bestelako politika mota baten beharra du. Horretan etzan beharko luke Nafarroako Gobernuaren erronka.
Aktibazio soziala ezinbestekoa da, eta horretan tematuko da LAB sindikatua, Nafar Gobernu eta Parlamentutik tramite parlamentarioan Aurreproiektu honen “puntu beltzak” aldatzeko.
LAB sindikatutik puntu horiei ekarpenak egin genizkien abian jarri zen “prozesu parte hartzailean”. Prozesu parte hartzailea non ekparpen teknikotaz gain ez diren aintzat hartu eragile sozial eta sindikalek egindako ekarpenak.
LAB sindikatuaren iritziz, txirotasuna eta prekarietatea sistema kapitalistak hartu dituen aukeren ondorio dira. Bizi dugun garai historiko honetan, sistema kapitalistaren hautua eskubide sozialak eta laboralak suntsitzea izan da, zerbitzu publikoak pribatizatu ditu eta langileria esplotatzeko moduen intentsitatea handitu du. Honen harira, gure ustez, Nafar Gonernu eta PArlamentutik diseinatuko diren politikek eta landuko diren legeek kapitalaren erasoa iraultzea izan behar dute helburu. Egoera irauli behar da, gauzatuko den edozein neurri, lege edo politikaren ardatz pertsonak eta bizitzaren sostengua izan daitezen. Ikuspuntu honetatik aurreproiektu horren irakurketa eta proposamenak egiten ditugu.
Hots, erantzun, borrokatu eta erauzi behar den egiturazko pobrezia egon, badago. Erantzun horretan kokatu beharko luke Nafarroako Gobernuak; sektoreen arteko politika eraginkorrak gogoan hartu eta diseinatu beharko lituzke, muturreko zaurgarritasun egoera hauek gaindi daitezen. Babes sistema sozio-laboral honek gauza izan beharko luke aipatu helburua betetzeko. Horixe izan beharko luke Nafarroako egungo Gobernuaren erronka.
Oposizioa gobernu bilakatu zenean, Programa-hitzarmena landu, eta hura beteko duen konpromiso osoa onartu du. Hartan, gai honekin lotura duten hainbat puntu hitzartu dira. Puntuok, hobekuntzak ekarri beharko lituzkete, onuradun gehiagori prestazioa hedatzen zaio. Puntuok xede horretan landuko diren lege berrietan jaso behar dira.
Bada, Gizarteratze eta Bermaturiko Errenta jasotzeko eskubideak arautzen diren Foru Lege aurreproiektuan, aipatu akordioan biltzen diren puntu batzuk jasotzen dira, eta horrela, egun ezarria dagoena hobetzen da.
Tamalez, Gizarteratze Errentari hobetu zaizkion alderdi batzuk (laguntza kopurua handitu izana, gutxieneko adin-muga luzatzea,…) nahiz Programa-hitzarmenean jasotzen diren beste batzuk (egoitza antzinatasuna urte batekoa izateko baldintza, urteko lanbide arteko gutxieneko soldatari dagozkion kopuruak, Eranste Hitzarmenaren eskakizuna,…) ez dira jasotzen, gure ustez, alderdi hauek arrunt garrantzitsuak izanagatik. Honez gain, honek berekin dakar prestazioa eskuratzeko baldintzak gogortzen direla, eskubideak urritzen direla eta babesean atzera egiten dela. LAB sindikatuaren iritziz, puntu beltz hauek direla-eta, jende asko babesik gabe geratzen da, eta gure ustez, puntu horretan berbideratu eta biratu beharko luke Nafarroako Gobernuak.
Abiapuntua, Nafarroan, gizarte ezberdintasuna murrizteko eta desagerrarazteko bidean. Huraxe izan beharko luke Nafarroako egungo gobernuak erronkatzat. Horretan, ekonomia-irizpideak alde batera utzi behar dira, pertsona erdian ezarriz. Eta ekonomia-irizpideez ari garela, esan, gure ustez, eta halaxe adierazi behar dugu, egin diren ez-betetze batzuk nahiz aurreproiektuari erantsi zaizkion beste zailtasun batzuk aurrekontu-partiden ondorio dira, eta izatekotan, “aldaketako Gobernu” batek lehenetsi beharko lukeen gizarte-kohesioan oinarritu beharko lukete.
Legearen “puntu beltzei” dagozkien analisia eta proposamenak
I. 2 urteko antzinatasun betekizunari dagokionez LAB sindikatuaren aburuz aldi-muga hau oso zabala da. Horren ondorioz jende asko, aldi luze batez, bazterketa eta zaurgarritasun egoeran uzten da. Hori dela eta proposatzen dugu muga urte batean ezar dadila (oposizioan zeudenean aldarrikatu zutenarekin eta Programa-hitzarmenean jaso zenarekin bat eginez). Adin txiikoen kasuan ez da inolako denbora-mugarik ezarri behar (halaxe adierazten zuen adibide gisa apirilaren 6ko 9/1999 Foru Legearen 5c) artikuluak, 13/2008 Foru Legeak aldatu ondoren), adin txikikoaren babesa beti lehenetsi behar delako.
II. Aipatu kopuruak. LAB sindikatuaren irudikoz, hau atzera-pausua eta eskubideen murrizketa da. Kide bakar batez osaturiko unitate jasotzaileei 55 euro hilero murrizten zaie (kopuru esanguratsua). Ez dugu ulertzen zergatik zigortu behar den kolektibo bat gainerakoei onura ekartzeko. Errenta Bermatuaren Legeak hobetu beharko luke estaldura maila eta ziurtatu beharko luke behar adinakoa den eta
gutxienez, pobrezia atalasearen baliokidea den prestazio ekonomikora iritsiko dela, horrela, bizi maila egokia bermatu ahal izan dadin. Hauxe baita, azken finean, zaurgarritasun eta gizarte bazterketa ematen denean, gizarte babesaren xede nagusia.
III. Prestazioaren onuradun izateko gutxieneko adinari dagokionez LAB sindikatuaren ustez izugarrizko baldintza gogorrak ezartzen ari zaizkio nekez bete ditzakeen kolektibo bati: gure ustez, honela, izatez, gutxiengo adina 24 urtean ezarri da, kolektibo hau osatzen duten gehienek ezin izango dituztelako ezarritako eskakizunak bete. Kolektibo honi loturiko politikek, Lege honen arautzea barne, aurrera egin behar dute, eta gazteriak etorkizun duina helburu izan dezan erraztuko dituzten neurriez hornitu behar da. Horrengatik proposatzen dugu ezarritako baldintzak desagertu behar direla eta errenta jasotzeko adina 18 urtean ezarri behar dela, inolako murrizketarik gabe.
IV. Azkenik programa pertsonalizatua betetzeko derrigorrezkotasunarekin zalantzak sortzen zaizkigu. Diru-sarrerak Bermatzeko Errenta kobratzen iraun ahal izateko betebeharra ezartzen dela dirudi. Ulergaitza zaigu. Nafar Gobernuti argitu beharreko zalantza da. Dena dela, erantzuna aldekoa balitz, Programa-hitzarmenaren beste puntuetako bat ez litzateke beteko, non Txertatze Hitzarmena sinatzearen eskakizun orokorra ezabatzea ezartzen den. Egia bada ere, ez garela Errenta Bermatua lehen aldiz jasotzeko derrigorrezko eskakizunaz ari, dirudienez, bigarren urteaz geroztik derrigorrezkoa izango da. Baina horrez gain, atarikoan bada paragrafo bat non adierazten eta ohartarazten den derrigorrezko Hitzarmen mota hauekin zerikusia duten baldintzagarritasunak eta zorroztasunak eragotzi beharreko arriskuak dakartzatela. Hortaz, kontuan hartuz Lege berak, haren Atarikoan, ezartzen duela arriskua, eta hartaz ohartarazten duela, kontraesankorra deritzagu ondoko arautzeari (agian gaizki interpretatzen ari gara). Dena dela, hertsatze neurri batez ari gara, zeinak lana ordain baten truke eman behar izatera dakarren berekin. Hots, prestazioa galtzearekin mehatxu egiten zaio enplegu eskaintza arbuiatzen duenari. Hauen larderia ez da gaitzik gabekoa. Jasotzaileak erabili nahi dituzte onartezina onar dezaten eta horrela, langileriaren alderdi handia lan baldintza negargarrien amildegira bultzatu nahi dute. Elkarrekikotasuna errekurtsorik ez dutenei bakarrik eskatzen zaie. Paternalismoaren adierazgarri, jendearen gaitasuna edota autonomia mugatuz kalitateko enpleguaren hautua egiterakoan.
Amaitzeko, beharrezkoa deritzogu, gutxi gorabehera, bi urteko epean, Legearen emaitzen ebaluazioa egitea. Ebaluazioan aintzat hartuko da Legean ezarri neurriak txirotasuna eta gizarte bazterketa erauzten ari diren, eta inklusibotasunetik jendearen bizi baldintzak hobetzen ari diren. Hala gertatuko ez balitz, Legea aldatu beharko litzateke, aipatu emaitzak ontze aldera. Hauek eskuratzeko baldintzak ez lirateke zaildu, ez eta gogortu behar, honelakoetan gertatu ohi den bezala (emaitza txarragoak lortuz gainera), baizik eta prestazio mota honen eskuratzea areagotu eta erraztu beharko litzateke, baita goian aipatu neurriak inplementatuz ere.