LAB, CGT, ESK, STEILAS, EHNE-etxalde eta HIRU sindikatuok agerraldia egin dugu Iruñean, 2023ko laneko ezbeharren txostena aurkezteko. Txostenak Euskal Herri osoa hartzen du aintzat baina gaurkoan, Nafarroako ikuspegitik egin da irakurketa. Lan-istripuak eta gaixotasun profesionalen inguruko datuak jasotzen dira bertan eta adierazi dugu 2023ak azken urteotako joera berretsi besterik ez duela egin. Izan ere, azken 10 urteotan, gutxienez 587 langile hil dira lan istripuz Euskal Herrian eta 2023an, 59. Nafarroari dagokionez, azken 10 urteotan 150 langile hil dira istripuz, 12 2023an. Gainera, istripu kopuruak ez du etenik, nahiz eta gero eta jende gehiagok zerbitzuetan lan egiten duen zerbitzutan (%70 inguru), hau da, istripu traumatiko gehien eragiten dituzten sektoretatik kanpo.
Aurkeztutako txostenak bi atal nagusi ditu. Lehenak, sindikatuon datuak jasotzen ditu. Lehen atalari jarraiki, 2023an Nafarroan izandako istripu hilgarrien inguruko zehaztasunak eman ditugu. Horrela, 5 heriotza garraiolarienak izan dira, 5 errepidean istripuaz (horietatik 2 in itinere), industrian 2 egon dira, beste 2 eraikuntzan, ez traumatikoak ere 2 izan dira eta 1 bortxakeriaz.
Datu ofizialak jasotzen ditu txostenaren bigarren atalak. Istripuetan, datu ofizialek, enpresa zein mutualitateek eskainitako datuak hartzen dituzte aintzat. Hemen amarrua dago, batetik, istripu arin asko ez direlako aitortzen eta bestetik, istripu larri asko mutualitateetako sendagileek arintzat jotzen dituztelako, administrazioen kontrolik gabe. Hala ere, datu ofizialek 100.000 lan istripu aitortzen dituzte Hego Euskal Herrian, eta 26.000tik gora Nafarroan, azken urteotako joera berretsiaz.
Gobernuek heriotzen inguruko datuak ere izkutatzen dituzte. Kasurik ohikoenak garraiolarienak izaten dira edo laneko heriotza bezala hartzen ez diren in itinere zein in mision istripuen kasuak. Istripu eta heriotza hauetako asko gure afiliatu sarearen bidez ezagutzen ditugu. Sindikatuok Nafarroan 12 istripu hilgarri zenbatu ditugu eta datu ofizialen arabera 10 izan ziren.
Sektore batzuetan hiltzeko aukera gehiago dago, hala nola basogintza, eraikuntza, industria edo garraioan, eta beste batzuetan errazagoa da gaixotasun profesionalak garatzea. Honetan, gero eta nabarmenagoak dira afekzio psikosozialak. Hauen kasuan sektore feminizatuek pairatzen dute egoera bortzitzena. Lan batzuek hil egiten dute, beste batzuek aldiz ez dute bizitzen uzten.
Istripu ez traumatikoen hazkundeak, kardiopatiak tarteko, faktore psikosozialean dauka bere iturrietako bat. Arrisku psikosozialen gorakadak heriotza ez traumatikoetan dauka islada, hauen hazkundean. Laneko arriskuen eragina dago heriotza hauen atzean, neurri batean behintzat. Nabarmendu beharrekoa da mutualitateek, une honetan, ez daukatela kasu psikosozial bakarra ere laneko kontingentzia bezala aitortuta, denak jotzen baitute kontingentzia arrunt.
2024ko lehen hilabetea ere orain arteko joera lazgarriaren erakusle da, urtarrilean 13 hildako izan baitira Euskal Herrian, horietatik 5 Nafarroan.
Laneko gaixotasunei dagokienez, enpresarioen elkarteak diren mutualiateetako sendagileek erabakitzen dute, lehen instantzian, langileak pairatzen duen gaitz horren jatorria lanekoa ala arrunta ote den. Eta mutualitateen iruzurrak eragiten du gaixotasun profesionalen azpierregistro lotsagarria.
Honen erakusgarri, Osasunerako Munduko Erakundeak (OME) berak aitortzen duela, lan munduan, gaixotasunek istripuek baino heriotza gehiago eragiten dituztela. Hala ere, erregistro ofizialek, laneko gaixotasunen gehiengo zabala ezkutatzen dute. OMEren arabera, minbizi kasu guztien %30 eta 40aren artean izan daiteke lanetik eratorria eta heriotza guztien %20a soilik da istripu traumatikoen ondorio, beste %80a istripu ez traumatiko eta laneko gaixotasunek eragindakoa izango litzatekeelarik, beti ere OMEren arabera.
2023ko erregistro ofizialen atzean dagoen gorakadak esan nahi du, dauden guztietatik, bakarren batzuk gehiago izan direla aitortuak, besteak beste sindikatuon presioagatik.
Ia 30 urte martxan daramatzan lan osasuneko araudia ez da betetzen, eta patronalak inpunitate osoa dauka ez betetze honen aurrean.
Erakunde eta amarauna instituzionalek inpunitate hori babesten dute. Gobernuek ez dute patronala isuntzen eta patronalak ederki daki zein den gobernuek bidalitako mezua: “zuek jarraitu horrela, ez baita ezer gertatuko”. Iruzur honetan mutualitateak dira gakoa, patronalaren inpunitatea eta gobernuen antzutasuna baliatzen duten tresna baliagarria baitira. Ondorioz, OSALAN eta NOPLOIek egiten dituzten plan garestien islada ez da inon ageri.
Nafarroan, gainera, hainbat diru partida banatzen dira sindikatu handienen eta enpresarien elkarteen artean, “prebentzioa egiteko”. Guztira 1.200.000 euro hiru partida nagusietan. Hauen emaitza zein den neurtzea ez da batera erraza eta askotan zalantzan ipintzen dugu, bake soziala erosteko partidak direla ere uler baitaiteke. Diru hau Lan Ikuskaritza indartzeko erabiliko balitz, ziurrenik egoera ez litzateke horren txarra izango.
Egoera latz honen aurrean, sindikatuok urrats berriak emango ditugu:
- Gure iruditegi berriarekin bat ekimen berriak burutuko ditugu.
- Istripu hilgarrietan kontzentrazioak egiten jarraituko dugu eta baldintzak ematen direnean aktibitatea geldiarazi.
- Istripu asko ematen diren momentuetan mobilizazio bereziak egingo ditugu Patronala eta Gobernuak interpelatuz. Honela, datorren otsailaren 14ean Bilbon mobilizazio bat egingo dugu heriotza asko eman diren bolada berri hau salatzeko eta gobernu zein patronalaren ardurak argitzeko.
- Mutualitateen publifikazioa lortzeko borroka ezberdinak piztuko ditugu.
- Gobernuei exijitu diegu patronalari araudia betearazteko bitarteko errealak ipini ditzala:
- Osalanen eta NOPLOIko teknikariei isunak jartzeko gaitasuna eman.
- Ikuskari kopurua biderkatu.
- Ikuskariei ofizioz enpresak zelata ditzatela, ardura guztia delegatuen gain utzi gabe.
- Patronalaren inpunitatea apurtzeko erabakia hartu, kanpaina hertsatzaile gogor bat abian ipini dezatela eskatuaz.
- OSALAN eta NOPLOI fiskaltzarekin koordina daitezela kausa penalak dinamizatzeko.
- Laneko Segurtasun eta Osasunaren Institutu Nazionalak laneko gaixotasun oro katalogatu dezala, bereziki sektore feminizatuetan horrelako eragina duten psikosozialak.